Wat maakt een goede leider? Wat zijn de essentiële kwaliteiten van een goede leider en hoe kun je leren een betere leider te zijn? Deze vragen zijn waarschijnlijk discussiepunten in elk goed leiderschapstrainingsprogramma. Maar om echt te begrijpen wat de essentiële kwaliteiten van leiderschap zijn en hoe je een betere leider kunt worden, moet je meer doen dan erover praten. Je moet helemaal bij het begin beginnen, bij jezelf.

Zelfbewustzijn en het vermogen om te reflecteren op ons eigen gedrag en op het gedrag van de mensen om ons heen is nog relevanter geworden in deze turbulente en onvoorspelbare tijden. Authentiek leiderschap is nu meer dan ooit nodig in een tijd waarin het vertrouwen in het hele sociale, politieke en economische spectrum van de samenleving afbrokkelt.

"Ken uzelf" is het uitgangspunt van Peter Berends's en Jeroen DuijsensDe training Leiderschap in de praktijk. Deze kernmodule maakt deel uit van het Executive MBA-traject van de MaastrichtMBA, Organisaties in Tijden van Verandering. Peter, al meer dan twintig jaar coach en trainer op het gebied van Management en Leiderschap, introduceert eerst de theoretische ideeën rond authentiek leiderschap voordat hij ingaat op de praktijk.

"De dominante manier van werken tijdens de vaardigheidstraining is reflecteren, ervaren en experimenteren. Doen is belangrijk - we proberen praten ´over´ authentiek leiderschap te vermijden. Ons belangrijkste doel is om je te ondersteunen bij het ontdekken van jouw uniciteit."

Twee denksystemen

Het oefenelement van de leiderschapstraining maakt gebruik van elementen die goed zouden passen in een counseling-, psychologie- of zelfs een dramaworkshop. Een van de activiteiten die de deelnemers moeten doen, is een persoon kiezen die ze in de groep willen volgen en dan rustig door de ruimte bewegen om die persoon te volgen. Daarna krijgen ze de opdracht om een andere persoon te kiezen die ze moeten ontwijken, terwijl ze nog steeds hun oorspronkelijke doel volgen.

De groep wordt een zwerm van beweging, een combinatie van heimelijkheid en urgentie. In het fysieke 'doen' van de activiteit belichamen de deelnemers aspecten van wat Daniel Kahneman, de Nobelprijswinnaar economie, in zijn bestseller "Thinking Fast and Slow" twee denksystemen noemt. Er is de snelle, instinctieve en emotionele kant van het denken tegenover de langzamere, meer weloverwogen, logische kant. Kahneman, psycholoog van opleiding, suggereert dat deze twee snelheden in ons allemaal naast elkaar bestaan en zowel een trigger als een aanvulling op ons gedrag kunnen zijn.

Een zelfreflectieve benadering

Jeroen Duijsens, consultant en interim manager, die samen met Peter Berends het trainingsprogramma coördineert, vertelt over de bijzondere leeraanpak op de cursus.

"De module is gebaseerd op het idee dat leidinggeven een persoonlijke ervaring is. Om een team en een organisatie te kunnen leiden, moet je begrijpen hoe je zelf leiding geeft. Waarom zie jij dingen die anderen niet zien en vice versa. Hoe ga je daarmee om? Deze cursus gaat over het ervaren van je eigen leiderschap en daarop reflecteren."

Deelnemers namen deel aan een aantal activiteiten als onderdeel van de module leiderschap in de praktijk. Van het gebruik van visualisatietechnieken ter ondersteuning van zelfreflecties over leiderschap in verschillende aspecten van hun leven, tot het gebruik van rekwisieten om hun levenslijn voor te stellen, inclusief de goede en de slechte, alle activiteiten werden uitgevoerd in een psychologisch veilige ruimte waar de regels van betrokkenheid vooraf werden besproken en overeengekomen door de groep. Door in tweetallen hun levensverhaal te doen en te delen, leerde elke deelnemer over zijn of haar gevoel van eigenwaarde, over het belang van luisteren en vertrouwen, en over het delen van hun sterke en zwakke punten. Alle aspecten van authentiek leiderschap kwamen aan bod tijdens de activiteiten.

Doe wat je zegt

De toepassing van kennis is belangrijk. Leren door te doen brengt de vier belangrijkste pijlers van authentiek leiderschap in de praktijk, waarover Bill George spreekt in zijn boek "Je ware noorden vinden".

• Zelfbewustzijn: je echte sterke en zwakke punten kennen, begrijpen hoe andere mensen je zien, je bewust zijn van hoe je gedachten en emoties je taal en gedrag beïnvloeden en dus ook de impact die je op anderen hebt.
• Relationele transparantie: eerlijk en oprecht zijn in de omgang met anderen, effectieve confronterende vaardigheden maar ook effectief kunnen luisteren.
• Evenwichtige verwerking: in staat zijn om tegengestelde standpunten uit te nodigen en een dialoog te onderhouden.
• Een geïnternaliseerd moreel perspectief: weten wat je waarden zijn, waar je naar op weg bent (je doel) dat je kunt gebruiken als een bruikbaar kompas.

Wat betekent goed leiderschap?

Mariëlle Heijltjes, Professor in Managerial Behaviour & Executive Director van UMIO definieert leiderschap als "niet over de baas zijn, macht hebben of de slimste zijn. Leiderschap gaat over het creëren van een omgeving waarin men gerespecteerd wordt en optimaal in staat wordt gesteld om zijn taken uit te voeren." Marielle voegt eraan toe dat goed leiderschap gaat over het creëren van "een omgeving waarin de medewerker de leider volgt uit vrije wil en niet omdat het moet of omdat men bang is voor sancties. De leider creëert een omgeving die gebaseerd is op integriteit: hij zegt wat hij denkt en doet wat hij zegt. Gedrag dat in de praktijk allesbehalve eenvoudig blijkt te zijn. Dergelijk gedrag vereist namelijk een groot zelfbewustzijn, het vermogen om te reflecteren op het eigen gedrag en moed".

Dit artikel is opgesteld in samenwerking met het onlangs gelanceerde UMIO - Prime platform, een initiatief van UMIO | Universiteit Maastricht en de School voor bedrijfskunde en economie.